Τέτοβο, ΠΓΔΜ, η πιο μολυσμένη πόλη της Ευρώπης

Στις αρχές Φεβρουαρίου, ο Guardian δημοσίευσε τη λίστα με τις πιο μολυσμένες πόλεις στην Ευρώπη, αναλύοντας δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Το Τέτοβο ήταν στην πρώτη θέση. Άλλες δύο πόλεις της ΠΓΔΜ, η πρωτεύουσα Σκόπια και η Μπίτολα (το γνωστό μας Μοναστήρι), ήταν επίσης στην πρώτη δεκάδα. Οι τοπικές αρχές προσπάθησαν να αμφισβητήσουν τα στοιχεία, με το επιχείρημα «είμαστε μεν μολυσμένοι, αλλά όχι στην πρώτη θέση».
Υπάρχει μία λεπτομέρεια και είναι προς το χειρότερο. Οι μετρήσεις που δημοσιεύτηκαν στη βρετανική εφημερίδα δεν αφορούν τα μικροσωματίδια PM10, αλλά τα πιο «λεπτά» PM2,5, που εισχωρούν βαθύτερα στον ανθρώπινο οργανισμό και δεν μετριούνται από τα επίσημα ινστιτούτα.

Η περιβαλλοντική μόλυνση δεν αποτελεί θανάσιμη πληγή μόνο για τη γειτονική χώρα. Άνθρωποι σε όλα τα Βαλκάνια κρατούν την αναπνοή τους στον δηλητηριασμένο αέρα. Μετρήσεις «στο κόκκινο» καταγράφονται στο Βελιγράδι, στην Πρίστινα, στα Τίρανα, στο Σαράγεβο. Πολλές φορές τον χειμώνα οι τοπικές αρχές ζητούν από τους μαθητές και τις εγκύους να μείνουν στο σπίτι και από τους οδηγούς να περιορίσουν τις μετακινήσεις τους με το αυτοκίνητο.
Τα τελευταία χρόνια, και ειδικά μετά το 2015, αναδύθηκε ένα πράσινο 

κύμα διαμαρτυρίας σε όλα τα Βαλκάνια, πράγμα πρωτόγνωρο για μια γενιά που γαλουχήθηκε σε μεταπολεμικό περιβάλλον. Η ομάδα Eco Guerilla οργάνωσε την πρώτη διαμαρτυρία στο Τέτοβο κατά της περιβαλλοντικής μόλυνσης το 2013 και συγκεντρώθηκαν μόλις είκοσι άτομα. Δύο χρόνια αργότερα, περισσότεροι από 12.000 άνθρωποι διαδήλωσαν φορώντας μάσκες και ζητώντας να τοποθετηθούν φίλτρα στα εργοστάσια της περιοχής, όχι μόνο στη Jugohrom. Το κεντρικό σύνθημα ήταν «M’ le t’ marr frymë» («Αφήστε μας να αναπνεύσουμε»).

Σήμερα, στο Τέτοβο η πιο δημοφιλής εφαρμογή στην οθόνη των κινητών τηλεφώνων μετά το Facebook είναι το «мојот воздух» (MyAir), ένα μπλε συννεφάκι με θαυμαστικό. Η εφαρμογή αντλεί στοιχεία για την ποιότητα του αέρα από τους υποσταθμούς σε 17 πόλεις της ΠΓΔΜ. Είναι τρελό, όμως απλοί άνθρωποι πίνουν καφέ και κάθε τόσο, εντελώς φυσιολογικά, τσεκάρουν σε ζωντανό χρόνο τις συγκεντρώσεις σωματιδίων PM10, διοξειδίου του αζώτου και όζοντος.
Μέσα στον αστικό ιστό, ανάμεσα σε σπίτια και μάντρες αυτοκινήτων, 

απλώνεται ένα αποκρουστικό θέαμα – μια χωματερή που έχει έκταση όσο πέντε γήπεδα ποδοσφαίρου. Ο σκουπιδότοπος Ντεπόνια απλώνεται στην πλάτη ενός εργοστασίου που παράγει ψωμί και στη σκιά ενός τεράστιου μπάνερ που διαφημίζει μια ιδιωτική κλινική ογκολογίας.
Το Τέτοβο δεν είναι μια όμορφη πόλη. Αστική συγκοινωνία δεν υπάρχει και, εκτός από τα ΙΧ, οι μετακινήσεις γίνονται με μικρά ντιζελοκίνητα βαν, που σχηματίζουν ουρές στις κεντρικές αρτηρίες και δήθεν παίζουν κρυφτό με τους τροχονόμους. Σε ολόκληρη τη 

διοικητική επαρχία του Τετόβου, που αριθμεί 200.000 κατοίκους, υπολογίζεται ότι κυκλοφορούν 42.000 αυτοκίνητα. Τα περισσότερα είναι περασμένης τεχνολογίας και εισήχθησαν από τις μάντρες μεταχειρισμένων της Κεντρικής Ευρώπης. Μάντρες αυτοκινήτων υπάρχουν πολλές και στο Τέτοβο. Φυσικά, ούτε λόγος για κατασκευή πάρκινγκ, ποδηλατόδρομων ή «δακτυλίου κυκλοφορίας».
Στο μεταξύ, το πιο εντυπωσιακό είναι ότι σπίτια του Τετόβου δεν διαθέτουν κεντρική θέρμανση. Υπολογίζεται ότι εννέα στους δέκα χρησιμοποιούν καυσόξυλα για να ζεσταθούν.